Antoni Henryk Radziwiłł (1775-1833), polityk, namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego, ordynat nieświeski, ołycki, przygodzicki, ponadto kompozytor, wiolonczelista, mecenas sztuki. Był synem Michała Hieronima i Heleny z Przeździeckich.
Po tym, jak ordynat nieświeski Dominik Hieronim zaangażował się po stronie Napoleona, jego dobra zostały w 1812 r. zasekwestrowane i skonfiskowane. Dla Antoniego ważne były losy tego ogromnego majątku starszej linii Radziwiłłów, obejmujące dobra nieświeskie, ołyckie i mirskie. Jednak decyzje w tej sprawie zależały od cara Aleksandra. Po śmierci Dominika w 1813 r. o wielki majątek zabiegała jego żona Zofia Dorota Thurn und Taxis, w imieniu córki Stefanii. Antoniemu Radziwiłłowi, po licznych staraniach udało się uzyskać decyzję Aleksandra, na mocy której objął majoraty: Nieśwież, Ołykę i Mir, natomiast majątki alodialne pozostały przy Stefanii.
Ołyka / 1877 r. / Napoleon Orda / zbiory Fundacji Trzy Trąby.
Po Kongresie wiedeńskim w 1815 r. Antoni został mianowany namiestnikiem Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W swoim przemówieniu zawarł program pojednania między pruską dynastią a społeczeństwem polskim. Faktycznie zakres jego funkcji był bardziej doradczy i opiniodawczy, niż decydujący. Początkowo społeczeństwo polskie patrzyło życzliwie na namiestnika. Rychło jednak okazało się, że niewiele mógł zdziałać w sprawach wielkiej polityki. Starał się interesować ustawami dotyczącymi organizacji prowincji, uzyskał ulgi dla Polaków przy reorganizacji obrony krajowej i popierał petycje sejmiku prowincjonalnego. Zapobiegł germanizacji gimnazjum Św. Marii Magdaleny, uczelnię tę otaczał szczególną opieką. Poparł plany wprowadzenia języka polskiego do szkół na Górnym Śląsku. Wspomagał finansowo i organizacyjnie wybitnych przedstawicieli społeczeństwa.
Pałac przy Wilhelmstrasse w Berlinie / 1833 r. / Gustaw Schwartz / zbiory Fundacji Trzy Trąby.
W ciągu kilkumiesięcznego pobytu każdego roku w Poznaniu, salony Radziwiłłów były szeroko otwarte dla ziemiaństwa, urzędników i wojskowych. Odbywały się tam wystawne obiady, bale i przyjęcia. Czas swój w okresie namiestnikostwa Radziwiłł dzielił między pałacem w Berlinie i siedzibą poznańską, a wiejskimi rezydencjami: Ciszycą i Antoninem. W Antoninie wybudował pałacyk myśliwski według projektu K. F. Schinkla. Chętnie przebywał w czeskich Cieplicach, majątku rodziny Clary und Aldringen, teściów jego dwóch synów Bogusława i Wilhelma.
Wybuch powstania listopadowego zakończył karierę polityczną Antoniego (także ze względu na rolę w powstaniu jego brata Michała Gedeona). Król zawiesił jego stanowisko namiestnika w lutym 1831, oficjalnie zwolniony został dopiero 27 stycznia 1833 r.
Antoni Henryk uprawiał muzykę jako utalentowany amator. Był kompozytorem, wiolonczelistą, śpiewakiem, harfistą i gitarzystą. Prowadził w Berlinie i Poznaniu otwarty salon artystyczny, w którym gromadził się świat muzyków, poetów, malarzy i gdzie odbywały się cotygodniowe koncerty, przede wszystkim kameralne z udziałem samego księcia. Utrzymywał kontakty z wybit¬nymi muzykami: Beethoven zadedykował mu „Uwerturę op. 115 Zur Namensfeier" (1814), Mendelssohn „Kwartet fortepianowy c-moll op. 1".
W maju 1825 r. Antoni poznał w Warszawie Chopina, a w 1829 r. gościł go w Antoninie. Chopin skomponował dla księcia „Introdukcję i Polonez na fortepian i wiolonczelę op. 3" oraz zadedykował mu pisane w 1828/9 r. „Trio g-moll op. 8". Maria Szymanowska dedykowała Radziwiłłowi „Serenadę na fortepian, z towarzyszeniem wiolonczeli". Jako kompozytor wsławił się Antoni muzyką do „Fausta" Goethego, którą rozpoczął pisać przed 1808 r. do ogłoszonych przez poetę fragmentów dzieła, a skończył pisać w roku 1831 z tym, że ostatnią scenę pozostawił niedokończoną, dokończył ją już po śmierci kompozytora Karol Rungenhagen.
Strona tytułowa do partytury Antoniego Radziwiłła "Faust" / 1826 r. / zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie
Pierwsze fragmenty tej kompozycji wykonano w Berlinie w 1816 r. Operę wystawiano w latach 1836-48 we Wrocławiu, Lipsku, Poczdamie, Weimarze, a także w Pradze, a w 1880 r. w Londynie. W Polsce wykonano ją po raz pierwszy w tłumaczeniu na język w 1844 r. w Wilnie. W 2018 r. Faust, w reżyserii Jitki Stokalskiej wybrzmiał na dziedzińcu Pałacu Radziwiłłów w Nieborowie. Link do opery tutaj.
